«تاب‌آوری» یک اصطلاح روانشناسی این روزها رایج است که از آن برای توصیف آنچه برای غلبه بر استرس لازم است استفاده می‌شود، اما میزان تاب‌آوری‌ای که افراد قادر هستند از خود نشان دهند کاملا به شرایط شخصی آن‌ها و چالش‌های پیش روی‌شان بستگی دارد و برای هر فرد نسبت به دیگری متفاوت است. از آن‌جا که هر یک از ما نسبت به استرس واکنش متفاوتی از خود نشان می‌دهیم، این پیام اغلب‌تکرار شونده که «باید» انعطاف‌پذیر باشیم و تاب‌آوری داشته باشیم، می‌تواند برعکس، مضر عمل کند، خصوصا اگر این انتظار را به وجود آورد که در مواجهه با تروما و مسایل سلامت روان هم افراد «باید» بتوانند از خود تاب‌آوری نشان دهند.
در عین حال، تاب‌آوری در خلاء وجود ندارد و شما نمی‌توانید بدون در نظر گرفتن عوامل تعیین‌کننده‌ای نظیر تبعیض‌های جنسیتی سیستماتیک علیه زنان و اقلیت‌های جنسی و جنسیتی و دیگر گروه‌های به حاشیه رانده‌شده به تاب‌آوری بپردازید
تاب‌آوری چه معنایی دارد؟
تاب‌آوری می‌تواند معانی مختلفی برای افراد مختلف داشته باشد، بنابراین ممکن است تعریفی که هر فرد از تاب‌آوری دارد با دیگری یکسان نباشد. وضعیت در جهان پژوهش هم همین است. در حالی که تاب‌آوری یکی از موضوعات مهم پژوهشی است، نظرات متفاوتی درباره تاب‌آوری وجود دارد. تعریف تاب‌آوری در طول سالیان متمادی تکامل یافته است. انجمن روانشناسی آمریکا (APA) تاب‌آوری را اینگونه تعریف می‌کند: «فرایند سازگاری در مواجهه با ناملایمات، تروما، تراژدی، تهدیدها یا منابع مهم استرس، مانند مشکلات خانوادگی، مشکلات جدی سلامتی، یا مسایل محیط کار و استرس‌های مالی.» ولی در حالی که تحقیقات نظیر تحقیقی در سال ۲۰۰۴ بیان می‌کنند که تاب‌آوری «در مواجهه با فقدان یا تروما رایج‌تر از آن چیزی است که اغلب تصور می‌شود، و مسیرهای متعدد و گاهی غیرمنتظره‌ای برای تاب‌آوری وجود دارند،» در سال ۲۰۱۸تحقیقات نشان داند که تاب‌آوری، در جایی که به تروما مرتبط است، به خوبی تعریف نشده است و کاربردهای آن باید بر اساس فرد متفاوت باشد.
بنابراین هر معنای منحصر به فردی که برای تاب‌آوری داشته باشیم، نکته مهمی که باید به خاطر سپرد این است که این درست نیست که شما «باید» در مواجهه با تروما تاب‌آور باشید. اما شواهدی هم وجود دارند که افراد پس از تجربه تروما از خود تاب‌آوری نشان می‌دهند.
در عین حال راه‌هایی هم برای تقویت تاب‌آوری وجود دارند که می‌توانند به افراد در سازگاری و بهبودی از شرایط ناگوار کمک کند. دکتر کندراکوبالا، روانشناسی که در پنسیلوانیا و نیویورک آمریکا متمرکز بر افرادی کار می‌کند که تجربه تروما دارند، درباره تاب‌آوری می‌گوید: «یک عنصر کلیدی برای تاب‌آوری این است که تشخیص دهید آنچه از سر گذرانده‌اید مهم و قابل‌توجه بوده است، و درک چگونگی تاثیر آن بر شما اهمیت دارد.» او همچنین تاکید دارد که میزان تاب‌آوری نباید به صورت نقطه‌ای در زمان سنجیده شود، بلکه باید تاب‌آوری شخص در طول بازه زمانی طولانی‌‌تری از زندگی‌اش سنجیده شود. برای مثال اگر شما در کودکی تجربه تروما داشته‌اید و مجددا در دوران بزرگسالی خود ترومای دیگری را تجربه کرده‌اید و از آن یا به تنهایی یا با کمک تخصصی بهبود یافته‌اید، این می‌تواند به معنی تاب‌آوری باشد.
اگر در سختی‌ها هر یک از رفتارهای زیر را از خود بروز می‌دهید، احتمالا درجاتی از تاب‌آوری را دارا هستید:
- ناپایداری وضعیت سخت را تشخیص می‌دهید.
- ابزارهایی برای مدیریت استرس و احساسات‌تان دارید.
- می‌پذیرید که بسیاری از اتفاقات خارج از کنترل شماست.
- موانع و سختی‌ها را فرصتی برای رشد می‌بینید و به جای طرز فکر ثابت، طرز فکر رشد دارید.
بر اساس نظریات کارول دوک، روانشناس آمریکایی و استاد دانشگاه استنفورد، افراد با طرز فکر رشد (Growth Mindset) از چالش‌ها استقبال می‌کنند، از اشتباهات‌شان درس می‌گیرند و به شکست به عنوان فرصتی برای رشد و پیشرفت نگاه می‌کنند. در مقابل، افراد با طرز فکر ثابت (Fixed Mindset) معتقدند که توانایی‌ها و استعدادهایشان ثابت و تغییرناپذیرند. این افراد از چالش‌ها دوری می‌کنند و به شکست به عنوان نشانه‌ای از عدم توانایی نگاه می‌کنند.
در حالی که ممکن است به نظر برسد «توسعه تاب‌آوری» به خود فرد بستگی دارد، مهم است که به خاطر داشته باشید که حمایت اجتماعی و گروهی و ارتباط با دیگران، می‌تواند به افراد در توسعه یا حفظ تاب‌آوری کمک کند. افراد و نهادهایی که رابطه معنادار با آن‌ها در ایجاد و حفظ تاب‌آوری فرد تاثیر دارند:
- اعضای خانواده
- دوستان
- معلمان و مربیان
- اعضای گروهی مذهبی که عضو آن هستید
- افراد و گروه‌های مختلف مدنی که در آن‌ها عضو هستید
- متخصصان سلامت روان
تاب‌آوری چه نیست؟
یک عامل کلیدی برای تاب‌آوری، آسیب‌پذیری است، یا به عبارت دیگر، اجازه دادن به خودمان برای این‌که احساسات‌مان را احساس کنیم. بی‌حسی را ممکن است به اشتباه تاب‌آوری بنامند. اما تاب‌آوری بی‌حس کردن، نادیده گرفتن یا انکار چیزی نیست. همچنین رفتارهای غیرمفید یا مخربی مانند اجتناب یا مکانیسم‌های مقابله‌ای مانند سوء‌مصرف الکل و مواد تاب‌آوری نیستند. تاب‌آوری به این معناست که بتوانید پاسخ خود را به استرس و مشکلات پردازش و درک کنید و به جای خاموش شدن و بی‌حس شدن، فعالانه روی آن کار کنید.
به طور خلاصه:
- تاب‌آوری یک انتخاب نیست، هیچ کس را نباید به خاطر نداشتن تاب‌آوری بر اساس یک استاندارد خاص سرزنش کرد.
- اگرچه تاب‌آوری بسیار مهم است، ستایش تاب‌آوری نباید دلیلی برای «قوی ماندن» با استفاده از روانه کردن مشکلات و احساسات دشوار به زیر فرش شود.
- افراد تحت تبعیض و به حاشیه رانده شده یا افرادی که دارای مسایل سلامت روانی مانند اختلال اضطراب پس از سانحه(PTSD)، افسردگی یا اضطراب هستند، نباید حس کنند که «مجبورند» و «باید» تاب‌آور باشند.
- برخی از افراد ممکن است حتی به دلایل ژنتیکی تاب‌آورتر از دیگران باشند اما نباید از تاب‌آوری افراد برای عدم توجه به مشکلات و تبعیض‌های ساختاری در اجتماع که شخص با آن‌ها روبه‌رو است، بهره برد. چرا که همان‌طور که دکتر نیکول واشنگتن، روانپزشک و مدیر ارشد پزشکی خدمات روانپزشکی الوسین، درباره تاب‌آوری «سیاهان» می‌گوید: «شاید اگر شرایط بهتر بود، اصلا نیازی به تاب‌آوری نبود.» باید مراقب بود استفاده نادرست از مفهوم تاب‌آوری باعث نشود مشکلات ساختاری و اجتماعی مهم نادیده گرفته شوند.
- تاب‌آوری در عین حال رفتاری است که می‌توان از خود فرا گرفت. فرد می‌تواند با تمرکز بر رفتارهای تاب‌آورانه‌ای که قبلاً داشته است، رفتارهای تاب‌آور خود را برنامه‌ریزی کند و توسعه دهد. سعی کنید در شرایط دشوار از خود بپرسید: چه کاری در گذشته برای گذر از وضعیت مشابه انجام داده‌اید و روی روش‌های مفیدی که برای تطبیق با اوضاع انجام داده‌اید تمرکز کنید و موارد غیرمفید را کنار بگذارید.
- باید به یاد داشت که ایجاد تاب‌آوری برای غلبه بر مشکلات مهم است، اما یک رویکرد واحد برای همه وجود ندارد.تاب‌آوری چیست و چه نیست؟
