تاب آوری چیست، چرا مهم است و چگونه تاب آوری خود را افزایش دهیم؟

گاهی در طول ۱۸ ماه گذشته، وقتی دوستان، همکاران و خدمات ­گیرندگان با آنچه که جهان به صورت ترس ­های همه­ گیر، تغییرات اقلیمی، بهم­ ریختگی­ های ژئوپلیتیکی و همچنین مشکلات معمول روابط، فرسودگی شغلی و سرخوردگی عرضه ­می ­داشت، دست و پنجه نرم می ­کردند، متوجه ­شدم که ما به دنبال پرسیدن این سوال نبودیم که آیا لیوان شما نیمه پر است یا نیمه خالی؟ بیش از این­ها.

در عوض به نظر می­ رسید که لیوان همه تا لب پر شده باشد. به جای پر یا خالی، درباره چیز دیگری صحبت می­کردیم، آخرین قطره­ای آبی که می ­ترسیدیم به سرریز شدن فاجعه­ باری بی انجامد.

برای افرادی از میان ما که با سردرگمی دست و پنجه نرم می­کنند، مفهوم تاب‌آوری می‌تواند به طرز ناممکنی دور از دسترس به نظر برسد، مانند آن خط نیمه پر و نیمه خالی که مدت‌ها پیش بحث آن را تمام کردیم. اما چه می­شد اگر تاب‌آوری را از نو به‌ عنوان اقدامی تعریف می ­کردیم که هر لحظه و هر روزه برای جلوگیری از سرریز شدن این لیوان طراحی شده باشد؟ چه می­شد اگر اقدام برای ایجاد تاب‌آوری منجر به آن چیزی می­شد که ریک هانسون^[1] آن را «یک هسته‌ تزلزل ­ناپذیر آرامش، قدرت و شادی» می‌نامد؟

تاب ­آوریِ تعریف شده در این قالب نه مانند یک چیز لوکس تجملی بلکه به صورت یک ضرورت به نظر می­رسد. در این نوشتار چنین استدلال می­شود که چالش­ های زندگی شما هر چه که باشد، بزرگ یا کوچک، جهانی یا شخصی، می ­توانید ذهن خود را برای تاب ­آوریِ  از نو سیم­ کشی  و بازسازی کتید. ما در این نوشتار درباره اینکه تاب ­آوریِ  چه هست و چه نیست صحبت خواهیم کرد.

ما این پژوهش را مدنظر قرار داده و درباره چهار حوزه­ ای که در آنها می­توان تاب­آوری را شکل داد گفتگو خواهیم کرد. یک نقشه راهی را هم طراحی کرده و ملزومات این سفر را بازبینی می­کنیم و درباره موانعی که ممکن است مسیر شما را مسدود کنند نیز صحبت خواهیم کرد.

تاب ­آوریِ چیست؟

اگر می ­پرسید چرا باید این نوشتار را بخوانم؟ در واقع دارید به یکی از اصول تاب ­آوریِ  عمل می­کنید: مدیریت منابع. اطلاعات بیشتر درباره آن را در زیر خواهید دید. اما نخست این واژه را تعریف کنیم.

ریک هانسون نویسنده کتاب مغز بودا، در جدیدترین اثر خود با عنوان تاب ­آوریِ  می­نویسد «تاب­آوری مانند تیر حمال اصلی [مازه] در کف یک قایق بادبانی است. وقتی بادهای زندگی می­وزند، تاب­آوری شما را متعادل نگه داشته و رو به جلو پیش می­برد. و وقتی تندبادهای ناگهانی و واقعاً بزرگ سر می­رسند- وجود آنها در زندگی حتمی است- تاب ­آوری به شما این امکان را می­دهد که هر چه زودتر قایق زندگی خود را متعادل کنید.»

وقتی تاب ­آوری برای اشیاء به کار می­رود، چه جاندار و چه بی­جان، به معنای کشسانی و ارتجاعی است- قابلیت واجهیدن و به جای خود برگشتن. درختان راش انعطاف ­پذیر هستند، در زیر بار سنگین باد یا برف بدون شکستن خم می­شوند. تاب ­آوری در آدمیان هم کمابیش همان معنی را می­دهد- توانایی تاب آوردن در برابر فشار یا اندوه بسیار بدون شکستن در زیر بار آن، هم از نظر جسمی و هم عاطفی.

اما تاب ­آوری استثنا است یا قاعده؟ بر مبنای انجمن روانشناسی آمریکا، تاب ­آوری امری عادی است و نه غیرعادی.

در فراتحلیلی که توسط یک پژوهشگر با نام جورج آ. بونانو^[2] و همکارانش در آزمایشگاه زیان، تروما و احساس دانشگاه کلمبیا در نیویورک انجام شد، %۶۵ از افرادی که بالقوه رویدادهای آسیب ­زای روحی مانند جراحت، بلایای طبیعی، تجربه درگیری نظامی و داغداری را تجربه می­کردند، علائم اندکی یا  هیچ علائمی از آسیب ­شناسی روانی مربوط به این رویداد را نشان ندادند؛ به عبارت دیگر آنها با تاب ­آوری واکنش دادند. بونانو می­گوید که: «این مسیر تاب­آوری، نه تنها رایج­ ترین، که بیشترین هم است.» (اطلاعات بیشتر)

نیاز به تاب­آوری در مواجهه با رویدادهای آسیب ­زای روحی مانند آنهایی که بونانو مورد مطالعه قرار داده، بدیهی به نظر می­رسد. با این حال آنچه که کمتر بدیهی است و چندان غیرمرتبط نیست، نیاز به تاب ­آوری در مدیریت عوامل استرس ­زا، فشارها و شکست­های زندگی روزمره است. تاب‌آوری در اصل، اعتماد داشتن به توانایی‌های خود برای مواجه شدن با هر آن چیزی است که زندگی از سر رحمت و حکمت به همراه دارد. اما این ظرفیت از کجا می ­آید؟

لیندا گراهام^[3] می‌گوید: « اکنون ما به واسطه آخرین پیشرفت‌های دانش عصب ­شناسی می‌دانیم که ظرفیت‌های تاب‌آوری به طور بالقوه در مغز وجود دارد که با تکامل در آن تثبیت می­گردد». گراهام در کتاب خود با عنوان «بازیابی: سیم کشی دوباره مغز برای تاب‌آوری و بهزیستی^[4]»، دو فرآیند عملکردی مغز را مورد تأکید قرار می­دهد: شرطی‌سازی، فرآیندی که الگوهای واکنشی ما به افراد و رویدادها را از طریق تجربه زندگی شکل ‌می­دهد؛ و انعطاف پذیری عصبی، روشی که در آن می­توان از تجربیات و یادگیری جدید برای سیم کشی دوباره مغز و افزایش تندرستی و بهزیستی استفاده کرد.

چگونگی مهار انعطاف پذیری عصبی، توانایی ذاتی مغز برای تغییر، همان چیزی است که کل مسئله ایجاد تاب ­آوری درباره آن می­باشد.

‍

چرا تاب ­آوری مهم است

اگر می­خواهید ذهن خود را تغییر دهید، نخست باید بدانید که مغز چگونه ساخته شده است. در پایین مغز، ساقه مغز قرار دارد- بخشی که تمام چیزهایی که به آنها فکر نمی ­کنید اما بدون آنها نمی ­توانید زندگی کنید، مانند تنفس، تعریق، هضم، گردش خون و غیره را کنترل می­کند. پس از آن مغز میانی یا دستگاه لیمبیک قرار دارد، نوعی ایستگاه راه­ گزینی برای داده‌های حسی (بینایی، بویایی، لامسه، چشایی، صدا) و همچنین مخزن حافظه و احساسات که بسیار مهم است.

این بخش از مغز تجربیات و افراد را از منظر بقا و زنده ماندن به عنوان خوب یا بد، ایمن یا خطرناک مشخص می­کند. و در نهایت، بخش معروف به مغز بالایی که درست پشت پیشانی شما قرار دارد. این بخش در واقع اتاق کار است، جایی که یادگیری، تفکر پیچیده و تصمیم­ گیری روی می­دهد.

این سه سطح در یک مغز تاب ­آور، به طور هماهنگ کار می‌کنند و هر بخش نقش خود را انجام می‌دهد تا همه چیز به درستی پیش رود. مشکل زمانی پیش می‌آید که سیستم ما در اثر ضربه روحی یا استرس، بیش از اندازه بارگذاری ‌می­شود و این بار اضافه خود رمزگذاری می‌شود. مغز که سیل فاجعه­ باری را تجربه کرده، ممکن است خود را به آسانی غرق شده و افتاده در نوعی بی ­حسی درمانده و ناامید بیابد.

از سوی دیگر مغز با ایجاد یک سری قوانین و مقررات بسیار سخت گیرانه ای که طراحی کرده تا اطمینان یابد که هیچ فاجعه ای دیگر اتفاق نمی ­افتد، وارد حالت مبارزه می­شود. در هر دو مورد، مغز بالایی- یعنی بخشی که برای حل مشکلات طراحی شده- اساساً قطع است. در واقع این مغز میانی است که با مجموعه بسیار محدودی از پاسخ­های تهدیدی، اتوبوس را ربوده است.

ایجاد تاب‌آوری شامل پاک کردن این پاسخ‌های شرطی از ذهن و یادگیری پاسخ‌های جدید است. وقتی این مسئله روی ندهد، شما محکوم به تکرار الگوهای گذشته هستید، که آیا اکنون جواب می­دهد یا نه (که اغلب جواب نمی­دهند).

تاب ­آوری به مثابه مسیری برای بهزیستی شناختی، عاطفی، جسمی و اجتماعی

ما اساساً درباره مدیریت سیستم واکنش به استرس صحبت می­کنیم. اگر یاد نگیرید که چگونه سیستم واکنش به استرس خود را مدیریت کنید، زندگی این کار را برای شما انجام خواهد داد. با بازگشت به استعاره قایق ریک هانسون، خود را چنین می­ یابید که با چالش­های بزرگ و کوچک روزانه به این سو و آن سو پرتاب می­شوید. پس هدف آن است که رویکرد واکنشی به رویکردی غیرمنفعلانه و پیشگیرانه تغییر یابد، رویکردی که به مغز بالایی زمان ‌دهد تا گزینه‌ها را در نظر گرفته و راهی رو به جلو پیدا کند.

گراهام می­گوید که: «ما برای مقابله با تغییر، باید نحوه مقابله خود را تغییر دهیم.» انجام این کار مستلزم ایجاد شیوه‌های جدید تاب ­آوری در هر یک از چهار حوزه بهزیستی شناختی، روانی یا عاطفی، اجتماعی و جسمی است. با توجه به ارتباط متقابل عملکردهای مغز، تغییر در هر یک از این نواحی باعث ایجاد یک سری دستاوردهای هم­ افزایی در نواحی دیگر خواهد شد. به عنوان مثال عمل ذهن ­آگاهی می‌تواند به یک حالت آرام و متعادل ذهن که عملکرد شناخت بهینه را ممکن می‌سازد کمک کند.

افزایش آگاهی نسبت به بدن- حساسیت به نشانه‌های بدن که کلید سلامت جسمانی است- می‌تواند به ما کمک کند تا لحظاتی را شناسایی کنیم که وقتی سردرگمی و غرق شدن در حال نزدیکی است، به ما زمان دهد تا به عقب بازگشته و نظم و ترتیبی دوباره داده و در صورت لزوم تغییر مسیر دهیم.

‍

تاب ­آوری ذهنی

آخرین کار- بازگشت به عقب و تنظیم دوباره- نخستین و شاید ضروری ­ترین کار برای تاب ­آوری ذهنی است. اساساً تاب ­آوری مستلزم یادگیری این نکته است که چگونه مسائل را آرام کرد تا مغز بالایی فرصت مداخله بیابد.

به یاد داشته باشید که مغز بالایی جای تحلیل است. این بخشی از مغز شماست که می­تواند مشکلات را عیب ­یابی کرده و راه­ حلی را طراحی کند. این کارها زمان می­برد.

همه اقداماتی که برای ایجاد تاب ­آوری در هر یک از این چهار حوزه انجام می­شود به نوعی شامل سیم­ کشی دوباره شناختی است. گراهام خاطرنشان می ­کند که تغییر اندیشه­ ها، احساسات یا رفتارها توجه شناختی متمرکزی را می­طلبد.

او می­گوید که: «مثلاً وقتی ما هدفی را طرح­ ریزی می­کنیم که برای پشتیبانی از تاب ­آورتر شدن، ذهن ­آگاه­تر، خودپذیرتر و انعطاف ­پذیرتر شویم، تمرکز مکرر روی این هدف شروع به ایجاد مداربندی و ساختار مغزی جدیدی می­کند که پشتیبان ما در دستیابی به این هدف است.» هدفمندی و پشتکار دو ابزار شناختی لازم برای ایجاد تاب ­آوری است.

یک مداخله شناختی دیگری که موجب ایجاد تاب ­آوری می­شود، داشتن چشم انداز است- یعنی توانایی داشتن نگاه بلندمدت و تحمل تفاوت‌ها. در اینجا قضاوت نکردن اقدامی کلیدی است. وقتی آنچه که یاد می­گیریم را بر علیه خودمان می­کنیم، مانند ماری که دم خود را می ­بلعد، در واقع توانسته ­ایم که تلاش­های مان را تضعیف کنیم.

ما می­پرسیم که چرا آن شخص حتی بر نابودکننده­ ترین چالش­ها هم فائق می­آید، در حالی که من برای مدیریت یک مسیر انحراف ترافیکی هم تقلا می­کنم؟ قضاوت نکردن فضا را برای تفاوت­های فردی باز می­کند. خط مبنای من و خط مبنای شما یکسان نیست.

با این حال یکی دیگر از لازمه­ های تاب ­آوری این است که در زمان حال جای گرفته باشد. واکنش­های انجماد یا ستیز مغز میانی را به یاد می ­آورید؟ این واکنش­های غیرتاب‌آور فراورده­ های ذهنی هستند که به تکرار نشدن گذشته وسواس دارد یا از آینده‌ای فاجعه‌بار هراس. تاب‌آوری ذهنی با این نیت ذهن ­آگاهانه آغاز می­شود که اکنون در اینجا هست و در این لحظه به نیازهای همین لحظه بپردازد.

‍

تاب ­آوری روانی و عاطفی

چگونگی اندیشیدن ما تعیین­ می­کند که چگونه احساس کنیم. تاب ­آوری عاطفی و ذهنی در یک راستا عمل می­کنند. در حوزه تاب آوری روانی یا عاطفی، توانایی ما در استفاده از ذهن برای آرام کردن ذهن بسیار مهم است.

بسیاری از رویکردهای درمانی برای مدیریت عاطفی از همین اینجا و با این اصل ارزیابی شناختی آغاز می­شوند. نحوه شناخت ما از عوامل استرس ­زای زندگی ما به طور مستقیم بر چگونگی احساس ما در واکنش به آن تأثیر دارد.

میزان باور داشتن به برخورداری از منابع ذهنی، اجتماعی و جسمی برای رویارویی با یک چالش- خصیص ه­ای که آن را خودکارآمدی می­نامیم- به طور مستقیم با میزان غوطه ­وری عاطفی که ممکن است تجربه کنیم، و همچنین زمان و انرژی که برای بازگشت به یک خط مبنای تعادل فکری صرف می­شود مرتبط است.

تاب­آوری عاطفی ارتباط مستقیمی هم با هوش هیجانی دارد. توانایی تشخیص و نام گذاری حالت ­های احساسی کلید تنظیم و کنترل هیجانات است. در چرخه­ های بهبود و بازیابی می‌گوییم که: «باید آن را نام ببرید تا رام شود.» افزون بر این، پرورش فعال حالت ­های عاطفی مثبت راهی ثابت شده به سوی تاب ­آوری است.

عمل قدرشناسی یک نمونه است; مراقبه­ های عشق و مهربانی هم نمونه دیگری است. دکتر باربارا فردریکسون^[5] از دانشگاه کارولینای شمالی می­گوید که: «وقتی مردم قلب خود را به روی عواطف مثبت می ­گشایند، رشد خود را به گونه ­ای پیش می­برند که آنها را برای بهتر شدن دگرگون سازد.»

‍

افزایش تاب ­آوری از طریق سلامت بدن

وقتی تحت فشار استرس هستیم، اغلب نخستین کاری که باید انجام دهیم خود مراقبتی است. این یک مشکل است زیرا ایجاد منابع انرژی و استقامت می ­طلبد. شما همان­طور که نقشه راه تاب ­آوری خود را تهیه می­کنید، اطمینان یابید که خود مراقبتی متمرکز بر بدن نیز لحاظ شده باشد. درست غذا بخورید، به اندازه ی کافی آب بخورید تا بدن تان کم آب نباشد ، اندکی ورزش کنید و مطمئن شوید که خواب کافی دارید.

عوامل حواس ­پرتی مانند الکل و مواد مخدر، بازی­های ویدیویی و خدمات پخش زنده را هر چقدر هم که وسوسه انگیز باشند، محدود کنید. این موارد فقط منابع شما را خالی می­کنند. مراقب دردسرهای اینترنتی باشید و برای قرارگیری در معرض رسانه­ های اجتماعی محدودیت ایجاد کنید. مقایسه اجتماعی یک غریزه طبیعی انسانی است، اما وقتی در حال تقلا و تلاش سخت هستید، سخت است که باور نکنید حال هر کس دیگری خوب است.

مراقب اخبار روزانه خود باشید و برای خود تصمیم بگیرید که چه چیز را باید بدانید. به یاد داشته باشید که شما به دنبال برقراری تعادل میان آنچه که می­توانید کنترل کنید و آنچه که نمی ­توانید هستید، و شما انتخاب کنید که کجا و چه وقت می ­گذارید که اطلاعات وارد زندگی شما شود.

‍

ایجاد تاب آوری از طریق ارتباط اجتماعی

نظریه دلبستگی به ما می­گوید که کودکان تنظیم هیجانات را از سرپرستان خود می ­آموزند. آنها در اصل مغز سرپرست خود را قرض می­گیرند و با ریتم مغز و بدن بزرگسالان خو می­گیرند، زیرا یاد می­گیرند که زیر فشار استرس خود را آرام کنند. از قرار معلوم بزرگسالان تاب ­آور هم همین کار را می­کنند. ما از طریق ارتباطات خود با دیگر بزرگسالان تاب ­آور و قاعده­ مند، به خط مبنای عاطفی و فیزیولوژیکی خود باز می­گردیم، یا حتی خط مبنای جدیدی می­سازیم.

به گفته گراهام، «مغز با متمرکز کردن توجه بر تجربیات جدید و رمزگذاری در مدارهای عصبی خود برای یادگیری از آن تجربیات، خود را دوباره سیم‌کشی می‌کند. و این کار را با بیشترین سرعت از طریق تعامل با افراد دیگر انجام می‌دهد... پژوهش­ها نشان می‌دهند که حتی در بزرگسالی هم روش ترجیحی مغز ما برای یادگیری تاب‌آوری، از طریق تعامل با افراد تاب ­آور پیرامون ما و از طریق گفتگو و کار و بازی مشترک ادامه می­یابد.»

چگونه می‌توانید وقتی تاب ­آوری ایجاد می­ کنید از این منبع اجتماعی قدرتمند نیز بهره ببرید؟ برای سرمایه­ گذاری روی روابط وقت بگذارید. به دنبال کسانی باشید که «شما را بفهمند» و وقت بگذارید تا داستان خود را به اندازه کافی به آنها بیاموزید تا وقتی که در کوشش و مبارزه هستید، شما را دنبال کنند. شما هم به داستان آنها گوش دهید تا بتوانید همین کار را انجام دهید. موردی هم در رابطه با اشتراک­گذاری است که به خودی خود تنظیم­ کننده است. فراتر بروید:برای خود جامعه­ ای را بیابید که به ارتباطات ایمن و مطمئنی اختصاص داشته باشد. مسیر تاب­آوری در مرکز حیات تازه پرتغال^[6] را هم مدنظر داشته باشید.

‍

طراحی یک نقشه­ راه شخصی برای تاب­ آوری

امیدواریم که تا به اینجا به اندازه کافی مطالعه کرده باشید تا شروع کنید که تاب ­آوری را به عنوان یک هدف زندگی مدنظر قرار دهید. چطور به این مرحله می رسید؟ بیایید با تدارک ملزومات شروع کنیم. چه چیزهایی را دارید و به چه چیزی نیاز دارید؟ فهرستی از موجودی شخصی تهیه کنید. بیش از همه به چه چیز نیاز دارید؟ همراهان سفر؟  پیاده­ روی روزانه در طبیعت؟ آموزش در زمینه تنظیم و کنترل هیجانات؟ پرسش مربوط به مدیریت منابع را مدنظر داشته باشید. برای چه کاری وقت دارید؟

آیا می‌توانید هنگام انجام هر کار دیگری که از شما خواسته شده، مهارت‌های جدیدی را هم ایجاد کنید، یا از یک خلوتگاه اختصاص داده شده به طراحی یک نقشه راه جدید تاب ­آوری، بهره هم ببرید؟ کدام یک از این چهار حوزه بیشتر حس هماهنگی و برقراری ارتباط را می­دهد؟ مواجه شدن با کدام یک را ممکن است اول انتخاب کنید؟

این پرسش ما را به ضرورت بعدی سوق می­دهد: اقدام. وقتی من در حال آماده شدن برای پیاده ­روی ۵۰۰ مایلی در جاده سانتیاگو^[7] بودم، لوازم مورد نیازم را خریدم، کتاب راهنما را گرفتم و درباره تجربیات دیگران اطلاعات کسب کردم.

سپس به مدت چند هفته‌ در پیرامون شهرم با یک گونی ۲۰ پوندی خاک گربه در کوله­پ شتی‌ام قدم زدم تا وزنی که می ­بایست هر روز تحمل کنم را شبیه‌سازی کنم. مطالعه کردن درباره تاب ­آوری هم به همین شکل یک شروع مهم است، اما به خاطر داشته باشید که: دانش مغز و اعصاب حاکی از آن است که تکرار کردن راهی به سوی تاب‌آوری است. یک نکته از این وبلاگ را انتخاب کرده و شروع کنید. هر کاری که انتخاب کرده و دنبال می­کنید مفید خواهد بود.

موانع و سختی­ ها را از قبل شناسایی کنید. شما نمی‌توانید هر آنچه که برای تان اتفاق خواهد افتاد را پیش‌بینی کنید- در واقع تاب ­آوری مهارتی است که شما برای مدیریت چیزهایی که نمی‌توانید پیش‌بینی کنید به آن نیاز دارید- اما کمک می‌کند که آنچه درباره نحوه انجام زندگی‌ می‌دانید را به یاد داشته باشید. برخی از موانع و چالش­های احتمالی جهانی هستند؛ برخی هم منحصر به خود شما خواهند بود.

موانع و سختی­ ها می ­توانند شکل­های مختلفی داشته باشند. در اینجا دو نمونه آورده می­شود:

من برای این کار وقت ندارم. ممکن است درست باشد. در این صورت آن را قسمت قسمت کنید- کار را به بخش­های قابل مدیریت تقسیم کنید- و سپس کار را قسمت به قسمت انجام دهید. یا کمی استراحت کنید، به عقب رفته و شیرجه عمیقی به درون مهارت‌سازی بزنید.

من این­گونه هستم (پدر/ مادرم این­گونه بودند). ممکن است مانند پاپای در کارتون قدیمی ملوان زبل به خود بگویید: «من همان هستم که هستم.» اما شخصیت، استعداد و به اصطلاح خصوصیات خانوادگی تنها بخشی از این داستان است. دکتر بروس پری،^[8] متخصص بین‌المللی در زمینه آسیب روانی و تاب‌آوری، در رابطه با توانایی ما در ایجاد تاب‌آوری به شدت خوش‌بین است. او می­گوید: «خبر خوب این است که مغز همچنان تغییرپذیر است.» شما می­توانید یاد بگیرید که چگونه سیستم واکنش ­دهی خود به استرس را مدیریت کنید- این مهارتی است که می­توان آن را آموزش داد.

در نهایت اینکه منتظرِ به اصطلاح موهبت­های شرایط سخت زندگی هم باشید. این موهبت­ها مزایای غیرمنتظره ای هستند که وقتی شروع می­کنیم که خود و شرایط مان را تغییر دهیم، آنها را به دست می ­آوریم. همان­طور که در حال پیدا کردن و تنظیم دوباره خط مبنای جدیدی برای آرامش فکری هستید، ممکن است ببینید که زندگی خود را هم از طریق رشد شخصی، افراد جدید، تغییرات اساسی در نحوه ارتباطی که با جهان دارید و به واسطه آن تحت استرس قرار می­گیرید، و حتی شاید با حسی جدید از هدف و معنا بارور کرده­ اید.

ما همان­طور که برای خود تاب آوری ایجاد می­کنیم، حسی جدید از تسلط را هم نه بر چالش­های زندگی بلکه بر واکنش خود نسبت به آن چالش­ها بازیابی کرده یا گاهی ایجاد می­کنیم. نتیجه ­ی آن می­شود حالتی ذهن ­آگاه ­تر، هماهنگ­تر و پرانرژی ­تر از حضور در مرکز یک زندگی تاب ­آورتر.

‍

‍